考虑残余强度影响的岩石损伤本构模型
张慧梅1, 刘小宁1, 彭川1, 杨更社2, 叶万军2, 申艳军2, 刘慧2
1.西安科技大学力学系, 西安 710054
2.西安科技大学 建筑与土木工程学院, 西安 710054

作者简介:张慧梅,博士,教授,主要从事力学与岩土工程方面的教学与研究工作. E-mail:zhanghuimei68@163.com

摘要

基于岩石微元强度服从Weibull分布规律,引入损伤变量修正因子,建立了考虑残余强度影响的岩石损伤本构模型.运用多元函数求极值的方法,推导了含修正系数的模型参数\(m\)和\(F_{0}\)的理论表达式;对模型修正因子的选取进行了讨论分析.

结果表明:本文修正模型的实质是增加了一个含有修正系数的线性项;修正系数 \(\delta \)主要反映岩石的残余强度特征,选取合适的 \(\delta \) 值可以提高修正后本构模型的准确性.

关键词: 损伤; 残余强度; 本构模型; 模型参数; 修正因子
中图分类号:TU452 文献标志码:A
A DAMAGE CONSTITUTIVE MODEL OF ROCK WITH CONSIDERATION OF RESIDUAL STRENGTH
ZHANG Huimei1, LIU Xiaoning1, PENG Chuan1, YANG Gengshe2, YE Wanjun2, SHEN Yanjun2, LIU Hui2
1.Department of Mechanics, Xi'an University of Science and Technology,Xi'an 710054, China
2.College of Architecture and Civil Engineering, Xi'an University of Science and Technology, Xi'an 710054, China
Abstract

A rock damage constitutive model with consideration of residual strength is established,based on the strength of rock micro elements and the Weibull distribution law, and the damage variable correction factor is discussed.Using multivariate functions to obtain the extreme values,the theoretical expressions of model parameters \(m\) and \(F_0\) are derived with consideration of correction coefficients. The model consists of an addition of a linear term of correction coefficients; the correction factor \(\delta\) reflects the characteristics of the residual strength of the rock, to improve the accuracy of the modified constitutive model with an appropriate value of \(\delta\).

Key words: damage; residual strength; constitutive model; model parameters; correction factor
引言

岩石进入破坏阶段后, 强度逐渐丧失, 直至达到残余强度, 此时, 岩石承载力几乎完全由破裂面之间的摩擦力提供.一般的损伤模型 难以描述残余阶段的特性, 而残余强度是岩石变形后期影响岩石强度的主要因素.因此建立反映岩石变形破坏全过程的本构模型一直是岩石力学研究的热点之一.

目前, 国内外学者对岩石损伤本构模型进行了大量的研究. 曹文贵等[1]提出统计假设理论, 并研究了材料的最弱链强度理论.Zhou等[2]分别选取不同的统计分布变量及强度准则, 建立岩石损伤本构模型; 秦跃平等[3]利用指数分布定义损伤变量, 以损伤应变能释放率为微元强度建立了损伤模型; 杨建平等[4]假设岩石微元破坏服从Mohr-\(\!\)-Coulomb强度准则, 建立了岩石发生剪切破坏时的损伤演化方程; 李树春等[5]通过引入初始损伤系数, 建立了基于初始损伤系数修正的岩石损伤本构模型; 周永强等[6]引入修正系数\(\delta=\sqrt{\sigma_{\rm r}/\sigma_{\rm f}}\)建立了考虑应力阈值和残余强度的岩石本构模型.上述损伤本构模型虽然能较好地反映岩石应变软化特征, 但无法有效描述岩石破坏后的残余强度特征.

本文根据损伤力学理论, 基于Weibull分布和D-\(\!\)-P准则, 引入损伤变量修正系数 \(\delta\), 建立了能较好反映残余强度变化规 律的损伤本构模型.

1 基于应变等价原理建立的损伤模型

基于 Lemaitre假说[7], 岩石损伤本构关系可表示为\[ {\pmb \sigma } = {\pmb C} {\pmb \varepsilon } ( 1 -D ) \ \ (1) \]

式中\({\pmb \sigma }\)为名义应力矩阵, \({\pmb C}\)为岩石弹性矩阵, \({\pmb\varepsilon }\)为应变矩阵, \(D\)为损伤变量.

在岩石三轴力学特性试验中, 可以测得名义应力\(\sigma _{1}\), \(\sigma _{2}\), \(\sigma _{3}\)和应变\(\varepsilon_{1}\), \(\varepsilon _{2}\), \(\varepsilon _{3}\), 对应的有效应力分别为\(\sigma _{1}^{\ast }\), \(\sigma _{2}^{\ast}\), \(\sigma _{3}^{\ast }\). 则在等围压的条件下, 由式(1)可得

\[\varepsilon _1 = (\sigma _1 ^\ast - 2\mu \sigma _3 ^\ast ) / E\ \ (2)\]

\[\varepsilon _3 = [\sigma _3 ^\ast - \mu (\sigma _1 ^\ast + \sigma _3 ^\ast)] / E\ \ (3)\]

\[\varepsilon _3 = [\sigma _3 ^\ast - \mu (\sigma _1 ^\ast + \sigma _3 ^\ast)] / E\ \ (4)\]

\[\sigma _3 ^\ast = \sigma _2 ^\ast = \sigma _3 / (1 - D)\ \ (5)\]

假定岩石微元破坏服从Weibull 统计分布, 其概率密度函数为[8]

\[P ( F ) = \dfrac{m}{F_0 }\left( {\dfrac{F}{F_0 }} \right)^{m - 1}\exp \left[ {\left( { - \dfrac{F}{F_0 }}\right)^m} \right]\, , \ \ F \geqslant 0 \ \ (6)\]式中\(m\), \(F_{0}\)为Weibull 统计分布参数, \(F\)为Weibull 统计分布变量.

概率密度是岩石微元损伤率的一种度量, 微元破坏的积累导致了损伤程度连续增大, 由式(6)可将损伤变量表述为\[D = \int_0^F P ( F ) d F = 1 - \exp \left[ { - \left( {\dfrac{F}{F_0 }} \right)^m} \right] \ \ (7)\]

根据式(7)及式(2) \(\sim \)式(5), 即可建立岩石的损伤本构关系式为\[\left.\begin{array}{l} \sigma _1 = E\varepsilon _1 \exp \left[ { - \left( {\dfrac{F}{F_0 }}\right)^m} \right] + 2\mu \sigma _3 \\ \sigma _3 = E\varepsilon _3 \exp \left[ { - \left( {\dfrac{F}{F_0 }}\right)^m} \right] + \mu \sigma _1 + \mu \sigma _3 \end{array} \!\! \right \} \ \ (8)\]

基于D-\(\!\)-P破坏准则, 可用岩石微元强度表示Weibull随机分布变量\(F\), 则\[F = \alpha _0 I_1 ^\ast + \sqrt {J_2 ^\ast } \ \ (9)\]式中\(I_1^\ast \)为有效应力张量第一不变量; \(J_2^\ast \)为有效应力偏量第二不变量; \(\alpha _0\)为与岩石材料性质有关的参数. 分别表示为

\[\alpha _0 = \sin \varphi / \sqrt {9 + 3\sin ^2\varphi }\ \ (10)\]

\[I^* _1=\sigma^* _1+\sigma^* _2+\sigma^* _3\ \ (11)\]

\[\sqrt {J_2 ^\ast } = \sqrt {\dfrac{1}{6}\left[ {\left( {\sigma _1^\ast - \sigma _2^\ast }\right)^2 - \left( {\sigma _2^\ast - \sigma _3^\ast } \right)^2 - \left( {\sigma _3^\ast - \sigma _1^\ast }\right)^2} \right]} \ \ (12)\]

式中\(\varphi \)为内摩擦角, \(\sigma _i^\ast \)为名义应力\(\sigma _i \)对应的有效应力.

沿袭广义胡克定律的思想, 并考虑岩石损伤特性, 可将式(9)用名义应力与应变表示为\[ F = \dfrac{E\sin \varphi \left( {\sigma _1 + 2\sigma _3 } \right)}{\sqrt {9 + 3\sin ^2\varphi } \left({\sigma _1 - 2\mu \sigma _3 } \right)}\varepsilon _1 +\\ \qquad \dfrac{E\left( {\sigma _1 - \sigma _3 }\right)}{\sqrt 3 \left( {\sigma _1 - 2\mu \sigma _3 } \right)}\varepsilon _1 \ \ (13)\]

当应变足够大, 即岩石变形进入残余阶段时, 由式(8)中第1式可得残余应力

\[ \sigma _{\rm r}= \mathop {\lim }\limits_{\varepsilon _1 \to \infty } \sigma _1 = \mathop {\lim}\limits_{\varepsilon _1 \to \infty } \left\{ {E\varepsilon _1 \exp \left[ { - \left( {\dfrac{F}{F_0 }}\right)^m} \right] + 2\mu \sigma _3 } \right\} = 2\mu \sigma _3 \ \ (14)\]

以上本构模型认为岩石损伤的根本原因是其内部形成了空洞, 且空洞部分不具备任何承载能力, 因此当岩石损伤变量\(D=1\)时, 残余强度名义上为\(2\mu \sigma _3 \). 实际上, 在岩石的压缩过程中, 损伤的微元还具有一定的承载力, 需对模型进一步修正.

2 考虑残余强度影响的损伤本构模型
2.1 岩石损伤本构模型的修正

本文引入修正因子\(\delta \)、损伤变量\(D\)进行修正, 即\[\sigma^{\ast } = \dfrac{\sigma }{1 - \delta D} \ \ \ (0 < \delta < 1) \ \ (15)\]

岩石压缩试验是在限定围压不变的情况下, 逐渐增加最大主应力方向的应力直至岩石破坏.因此, 在第三主应力方向不考虑残余强度. 则根据式(2) \(\sim \)式(3)以及式(6)、式(15)可得

\[\left.\begin{array}{l} \sigma _1 = E\varepsilon _1 \left\{ {1 - \delta + \delta \exp \left[ { -\left( {\dfrac{F}{F_0 }} \right)^m} \right]} \right\} + 2\mu \sigma _3 \ \sigma _3 = E\varepsilon _3 \exp \left[ { - \left( {\dfrac{F}{F_0 }}\right)^m} \right] + \mu \sigma _1 + \mu \sigma _2 \end{array} \!\! \right \} \ \ (16)\]

2.2 模型参数的确定

根据岩石本构模型曲线在极值点处的几何条件\[\varepsilon _1 = \varepsilon _{\rm c}\, , \ \ \sigma _1 = \sigma _{\rm c} \ \ (17a)\]

\[\varepsilon _1 = \varepsilon _{\rm c}\, , \ \ \dfrac{\partial \sigma _1 }{\partial \varepsilon _1 } = 0 \ \ (17b)\]

式中\(\varepsilon_{\rm c}\)和\(\sigma_{\rm c}\)分别为岩石本构方程曲线极值点处的应变和应力值.

将几何条件式(17a)代入式(16)第1式中可得\[\delta \exp \left[ { - (\dfrac{F_{\rm c} }{F_0 })^m} \right] = \dfrac{\sigma _{\rm c} - 2\mu \sigma _3 }{E\varepsilon _{\rm c} } + \delta-1 \ \ (18)\]式中\(F_{\rm c}\)为曲线极值点对应的\(F\)值.

为了利用 几何条件式(17b)得到另一个关于\(m\)和 \(F_{0}\)的理论关系式, 将 \(\sigma_{i}\) \((i=1, 2, 3)\)视为关于\(\varepsilon_{i}\) \((i=1, 2, 3)\)的函数, \(\sigma_{1}\)关于变量\(\varepsilon_{1}\)和\(\varepsilon_{3}\)的全微分可写成如下形式\[d\sigma _1 = \dfrac{\partial \sigma _1 }{\partial \varepsilon _1 }d\varepsilon _1 + \dfrac{\partial \sigma_1 }{\partial \varepsilon _3 }d\varepsilon _3 \ \ (19)\]

对式(8)各式取微分可得\[\left.\begin{array}{l} d\sigma _1 = A_1 d\varepsilon _1 + A_2 d F + A_3 d m + \\ A_4 d F_0 + 2\mu d\sigma _3 \ d\sigma _3 = B_1 d\varepsilon _3 + B_2 d F + B_3 d m + B_4 d F_3 + \\ \mu d\sigma_1 + \mu d\sigma _3 \end{array}\!\! \right\} \ \ (20)\]式中\(A_1 \sim A_4 \), \(B_1 \sim B_4 \)均为全微分系数, 其中

\(A_2 = \dfrac{\partial \sigma _1 }{\partial F^{\left( 1 \right)}}B_2 = \dfrac{\partial \sigma _3 }{\partial F^{\left( 3 \right)}}F^{(i)}\)为关于\(\varepsilon_{i}\)的分布参量.

上式中\(d F\)还可以进一步求全微分, 使其化为仅含\(d \varepsilon_{1}\), \(d \varepsilon _{3}\), \(d\sigma_{1}\), \(d \sigma_{3}\)项的形式\[\left.\begin{array}{l} d F = F_{11} d\varepsilon _1 + F_{12} d\sigma _1 + F_{13} d\sigma _3 \\ d F = F_{21} d\varepsilon _3 + F_{22} d\sigma _1 + F_{23} d\sigma _3 \end{array} \right\} \ \ (21)\]

式中\(F_{ij} \)均为全微分参数, 假定\(m\)和\(F_{0}\)仅为应力\(\sigma _{3}\)的函数[9], 则有\[\left. \begin{array}{l} d F_0 = F_3 d\sigma _3 \\ d m = m_3 d\sigma _3 \end{array} \right \} \ \ (22)\]式中\(F_3 \)和\(m_3 \)为关于\(F_0 \)和\(m\)的全微分参数, 由全微分方程关系式并将式(21)、式(22)代入式(20), 化简可得\[\left.\begin{array}{l} U_1 d\sigma _1 + U_3 d\sigma _3 + U_4 d\varepsilon _1 = 0 \\ W_1 d\sigma _1 + W_3 d\sigma _3 + W_4 d\varepsilon _3 = 0 \end{array} \right \} \ \ (23)\]

式中

\[ U_1 = A_2 F_{12} - 1 \\ U_3 = A_2 F_{13} + A_3 m_3 + A_4 F_3 + 2\mu \\ U_4 = A_1 + A_2F_{11}\, , \ \ W_1 = B_2 F_{22} + \mu \\ W_3 = B_2 F_{23} + B_3 m_3 + B_4 F_3 + \mu - 1 \\ W_4 = B_1+ B_2 F_{21} \]

由全微分关系可解方程(23)得到\(d \sigma_{1}\)关 于\(d \varepsilon_{1}\)的关系式, 再与式(19) 比较, 得\[\dfrac{\partial \sigma _1 }{\partial \varepsilon _1 } = \dfrac{ - U_4 W_3 }{U_1 W_3 - U_3 W_1 } \ \ (24)\]

结合几何条件(18)得到\[\left. {\dfrac{\partial \sigma _1 }{\partial \varepsilon _1 }} \right|_{\varepsilon _1 = \varepsilon _{\rm c}} = \left. {\dfrac{ - U_4 W_3 }{U_1 W_3 - U_3 W_1 }} \right|_{\varepsilon _1 = \varepsilon _{\rm c} } = 0\ \ (25)\]式中\(W_3 = B_2 F_{23} + B_3 m_3 + B_4 F_3 + \mu - 1 = 2 + \mu \ne 0\). 所以式(25)可化为\[\left. {U_4 } \right|_{\varepsilon _1 = \varepsilon _{\rm c} } = \left. {\left( {A_1 + A_2 \dfrac{\partial F}{\partial \varepsilon _1 }} \right)} \right|_{\varepsilon _1 = \varepsilon _{\rm c} } = 0 \ \ (26)\]式中\[ A_1 = E\left\{ {1 - \delta + \delta \exp \left[ { - \left( {\dfrac{F}{F_0 }} \right)^m} \right]}\right\} \\ A_2 = \dfrac{ - Em\varepsilon _1 \delta }{F}\left( {\dfrac{F}{F_0 }} \right)^m\exp \left[ { -\left( {\dfrac{F}{F_0 }} \right)^m} \right] \\ \dfrac{\partial F}{\partial \varepsilon _1 } =\dfrac{F}{\varepsilon _1 } \]化简式(25)得到\[\left[ {1 - m\left( {\dfrac{F_{\rm c} }{F_0 }} \right)^m} \right]\exp \left[ { - \left( {\dfrac{F_{\rm c}}{F_0 }} \right)^m} \right] = \dfrac{\delta - 1}{\delta } \ \ (27)\]

联立式(15)和式(26)得到模型参数\(m\)以及\(F_{0}\)的表达式

\[ m = ( \sigma _{\rm c} - 2\mu \sigma _3 )\Big / \Bigg\{ \left[ {\sigma _{\rm c} - 2\mu \sigma _3 + E\varepsilon _{\rm c} \left( {\delta - 1} \right)} \right] \cdot \\ \ln \left\{{E\varepsilon _{\rm c} \delta / \left[ {\sigma _{\rm c} - 2\mu \sigma _3 + E\varepsilon _{\rm c} \left({\delta - 1} \right)} \right]} \right\} \Bigg \} \ \ (28)\]

\[F_0 = F_{\rm c} \left\{ {\dfrac{1}{\ln \left\{ {E\varepsilon _{\rm c} \delta / \left[ {\sigma_{\rm c} - 2\mu \sigma _3 + E\varepsilon _{\rm c} \left( {\delta - 1} \right)} \right]} \right\}}}\right\}^{\tfrac{1}{m}} \ \ (29)\]

3 修正模型的验证

为了验证本文所建立的岩石损伤模型, 特地进行了不同围压条件下红砂岩常规三轴压缩试验, 所得岩石力学参数如表1所示.

表1 不同围压下的岩石试验参数

利用表1中的试验数据, 选取合适的修正系数并根据式(13)、式(16)、式(28)和式(29)可以确定模型修正前和模型修正后的理论曲线, 并与试验曲线进行对比, 如图1所示.

由图1可知, 岩石本构模型无论修正前还是修正后其曲线对峰前段几乎没有影响, 但峰后段由于选取了适当修正系数\(\delta\), 即围压在2\, MPa, 4\, MPa, 6\, MPa时, \(\delta \)分别取0.7, 0.62, 0.6, 此时该模型能够更好地反映残余段的变形特征.

图 1 不同围压下岩石应力应变曲线图

4 修正模型的分析

不同修正系数的选取, 对修正模型的残余强度影响程度不同.因此, 在不同围压下选取不同的修正系数对修正模型进行分析如图2所示.

图2 不同围压下修正系数对修正模型影响曲线图

从图2可知, \(\delta \)越接近于1, 残余强度提高越不明显; \(\delta \)越小, 残余强度提高越显著, 但\(\delta\)选取过小时, 残余段的线性增加趋势越明显, 与岩石的性质不符.

一般地修正系数应在\((0, 1)\)之间取值, 文献[6]中对修正系数进行了数学定义即 \(\delta=\sqrt{\sigma_{\rm r}/\sigma_{\rm f}}\), 从定义式可以看出, 当修正系数\(\delta\) 增大, 峰值应力\(\sigma _{\rm f}\)不变时, 残余强度\(\sigma _{\rm r}\)增大. 而从图2可以看出, 随着修正系数\(\delta\) 的增大, 峰值应力\(\sigma _{\rm f}\)不变时, 残余强度\(\sigma _{\rm r}\)是减小的, 这与文献[6]的定义刚好相反.

设修正前的岩石第一主应力为\(\sigma' _1 \), 修正后为\(\sigma''_1 \), 二者的表达式分别为

\[\sigma'_1 = E\varepsilon _1 \exp \left[ { - \left( {\dfrac{F}{F_0 }} \right)^m} \right] + 2\mu\sigma _3\ \ (30)\]

\[\sigma''_{1} = E\varepsilon _1 \left\{ {1 - \delta + \delta \exp \left[ { - \left({\dfrac{F}{F_0 }} \right)^m} \right]} \right\} + 2\mu \sigma _3\ \ (31)\]

在不考虑损伤变量\(D\)的差异性时, 得到岩石第一主应力修正前\(\sigma'_1 \)和修正后\(\sigma''_1 \)之差\[\sigma''_{1}- \sigma'_1 = E\varepsilon _1 \left( {1 - \delta } \right) - \left( {1 - \delta }\right)E\varepsilon _1 \exp \left[ { - \left( {\dfrac{F}{F_0 }} \right)^m} \right] \ \ (32)\]

因此修正后和修正前岩石残余强度的差\[\sigma''_{r} - \sigma'_r = \mathop {\lim }\limits_{\varepsilon _1 \to \infty } \left( {\sigma''_{1} -\sigma'_1 } \right) = E\varepsilon _1 \left( {1 - \delta } \right) \ \ (33)\]

式(33)表明, 本文修正模型的本质是在原有基础上加一线性项, 减去一非线性项.在岩石变形进入残余段前, 线性项和非线性项都对应力应变曲线的变化产生影响, 模型曲线在峰前段基本保持不变; 当岩石变形进入残余段后, 非线性项变为0, 此时仅线性项影响残余阶段, 使岩石残余强度在原来的基础上有了较大提高.

The authors have declared that no competing interests exist.

参考文献
[1] Weibull W. Kg. Svenska Vetanskapsakad Hand l, 151 Stockholm, 1939 [本文引用:1]
[1] 曹文贵, 赵明华, 刘学成. 基于Weibull分布的岩石损伤软化模型及其修正方法. 岩石力学与工程学报, 2004, 23(19): 3226-3231 [本文引用:1]
[2] Zhou HW, Wang CP, Han BB, et al. A creep constitutive model for salt rock based on fractional derivatives. International Journal of Rock Mechanics and Mining Sciences, 2011, 48(1): 116-121 [本文引用:1]
[3] 秦跃平, 孙文标, 王磊. 岩石损伤力学模型分析. 岩石力学与工程学报, 2003, 22(5): 702-705 [本文引用:1]
[4] 杨建平, 陈卫忠, 黄胜. 一种岩石统计损伤本构模型的研究. 岩土力学, 2010, 31(2): 7-12 [本文引用:1]
[5] 李树春, 许江, 李克钢. 基于初始损伤系数修正的岩石损伤本构模型. 四川大学学报, 2007, 39(6): 41-44 [本文引用:1]
[6] 周永强, 盛谦, 冷先伦. 考虑残余强度的阈值影响的岩石弹性损伤统计模型. 长江科学院院报, 2016, 33(3): 48-53 [本文引用:3]
[7] Lemaitre J. How to use damage mechanics. Engineering and Design, 1984, 80: 233-245 [本文引用:1]
[8] 张慧梅, 谢祥妙, 张蒙军. 真三轴应力状态下岩石损伤本构模型. 力学与实践, 2015, 39(1): 75-78 [本文引用:1]
[9] 张慧梅, 杨更社. 冻融与荷载耦合作用下砂岩损伤模型的研究. 岩石力学与工程学报, 2010, 29(3): 471-476 [本文引用:1]